Het Nederlands burgerlijk recht en het internationaal publiekrecht leken mij altijd mijlenver van elkaar verwijderd. Toch brachten de colleges Principles and Foundations of International Law mijn gedachten terug naar het Verbintenissenrecht. Het ontbreken van een wereldrechter doet me denken aan de contractsvrijheid in het burgerlijk recht. In beide domeinen zijn begrippen als ‘goed’ en ‘kwaad’ geen vaste, objectieve grootheden, maar relationele aangelegenheden die betekenis krijgen in de wisselwerking tussen partijen. Een eerste gevaar in dit ‘relationele recht’ is het opleggen van de eigen moraal als universele maatstaf. Een tweede gevaar: de volledige onderwerping aan de moraal van de ander en zo de eigen vrijheid te ontkennen. Beide uitersten zijn wat de Franse existentialist Sartre ‘kwade trouw’ zou noemen: verantwoordelijkheid ontlopen door te schuilen achter een zogenaamd absoluut referentiepunt. Het resultaat is dan vaak een strijd over wiens standpunt de ultieme waarheid weerspiegelt. In het internationaal publiekrecht bestaat er geen wereldrechter die de knoop doorhakt, maar dat hoeft geen machteloosheid te betekenen. Existentialistische rechtsfilosofen spreken van “aanmodderen”: erkennen dat rechtvaardigheid niet wordt gevonden en opgelegd, maar telkens opnieuw samen wordt gecreëerd.
