In een massagraf nabij Rafah zijn op 30 maart 2025 vijftien doodgeschoten mannen aangetroffen. Acht waren werkzaam bij de Rode Halve Maan. Een aantal dagen later publiceerde de New York Times videomateriaal waarop te zien is hoe dezelfde mannen uit ambulances met zwaaiende lichten stappen en beschoten worden. Een van de hulpverleners zegt terwijl hij beschoten wordt: ‘moeder vergeef me, ik wilde alleen mensen helpen, ik wilde alleen levens redden’. Deze aanval werd binnen de internationale gemeenschap veroordeeld wegens een mogelijke schending van het internationaal humanitair recht. Israël stelde allereerst dat de voertuigen verdacht en niet als ambulance herkenbaar waren. Na het gepubliceerde beeldmateriaal stelden zij dat onder de slachtoffers militanten waren. Op 20 april 2025 hield Israël deze lijn zonder openbaar bewijs vast, maar betoogde wel spijt voor het lot van de overige mannen. Dit artikel zet de belangrijkste regels omtrent hulpverleners in oorlog uiteen.
De droom van Dunant: tutti fratelli
Artsen hebben van oudsher een bijzondere positie gehad in de oorlogsvoering. De geschiedenis kent vele anekdotes van artsen die gespaard worden en hun werk op het slagveld mochten verrichten zonder inmenging van de tegenstander. Toch waren deze conventies veelal ongeschreven regels die lang niet altijd werden nageleefd. Dit veranderde in de tweede helft van de negentiende eeuw. De Zwitser Henry Dunant was getuige van de tragedie die de Slag bij Solferino in Noord-Italië teweegbracht. Hij zag het leed van duizenden soldaten en hoe er niemand was om hen te helpen. Dunant mobiliseerde de lokale bevolking om zich te ontfermen over de gewonden.
Later schreef Dunant een boek waarin hij een vrijwilligersorganisatie schetste die in oorlog gewonden zou verplegen. Deze vrijwilligers zouden, net zoals de gewonden, geen doelwit mogen zijn in de strijd. De organisatie zou immers neutraal zijn en dus geen onderscheid maken tussen partijen – tutti fratelli, zoals Dunant voor ogen had. Dit vooruitstrevende idee werd een jaar later realiteit als gevolg van het eerste Verdrag van Genève. Het verdrag was de geboorte van het Rode Kruis, in het Midden-Oosten bekend als de Rode Halve Maan.
De Verdragen van Genève
Hoewel er na het verdrag van 1864 nog drie volgden, is het eerste verdrag het meest toegespitst op de positie van hulpverleners in oorlogstijd. De kern is dat zij niet opzettelijk doelwit mogen zijn van militaire operaties. Naast de hulpverleners van het Rode Kruis beschermt het verdrag ook reguliere medici. Een derde groep bestaat uit soldaten die als militair arts of zogenoemde brancarddragers zich ontfermen over hun gewonde kameraden. De eerste twee groepen mogen niet als krijgsgevangene genomen worden. Bij militaire artsen mag dat wel maar onder speciale voorwaarden.
Al deze hulpverleners en ook hun gebouwen en voertuigen dienen zich herkenbaar te maken met het symbool van het Rode Kruis dan wel de Rode Halve Maan. Personen en objecten die dat symbool dragen mogen geen doelwit zijn. Zo is het symbool van de Rode Halve Maan zichtbaar op de beschoten ambulances in Rafah. Een cruciale bepaling is dat hulpverleners hun beschermde status verliezen als ze buiten hun takenpakket de vijand schade toebedelen. Op deze uitzondering doet Israël in eerste instantie een beroep door te stellen dat de hulpverleners in casu militanten waren met een connectie aan Hamas. Als bewijs zegt Israël een lijst in handen te hebben met de namen van de vermeende Hamas-strijders. Onafhankelijk onderzoek blijft echter uit. Mochten de beweringen niet bewezen kunnen worden, dan zou deze aanval een schending van het humanitair oorlogsrecht kunnen zijn.
Rode Kruis en rode lijn
Het Rode Kruis en de regels omtrent de oorlogsvoering uit de Verdragen van Genève zijn in tijden van wereldwijd conflict belangrijker dan ooit. Deze juridische waarborgen beperken de barbariteit van oorlog en beschermen kwetsbaren. Artsen moeten hun werk ongehinderd kunnen doen, vooral in oorlogstijd. Het doet er dan niet toe aan welke kant iemand staat – medische hulp is universeel en neutraal. Oorlog mag dan wetteloos lijken, maar juist daarom moeten we blijven vasthouden aan de wetten die de menselijkheid beschermen.
