Met een expertise in mensenrechten en het internationaal recht zet Dr. Lisa-Marie Komp zich in voor de bescherming van de kwetsbaren van onze maatschappij. Komp doet dit onder andere door middel van haar werkzaamheden als advocaat en partner bij advocatenkantoor Prakken d’Oliveira. Daar behandelt zij zaken waarin aansprakelijkheid voor de schending van mensenrechten centraal staat. Naast haar werk als advocaat doceert Komp aan de Vrije Universiteit Amsterdam op het gebied van het migratierecht. Eerder promoveerde zij aan dezelfde universiteit met een proefschrift over staatsaansprakelijkheid voor extraterritoriale schendingen van mensenrechten. In haar werk staat één gedachte centraal: de inzet voor mensen in moeilijkheden. Wij spraken Komp over het belang hiervan en de manieren waarop zij dit doet.
Van proefschrift naar pleitnota
De drijfveer van iets willen doen wat positieve impact op de maatschappij heeft, is bij Komp altijd al aanwezig geweest. Dit leidde haar echter niet rechtstreeks richting de advocatuur. Door middel van een PhD over het fenomeen van doden aan de grenzen in de Middellandse Zee sloeg zij in eerste instantie een academisch pad in. Het was de zoektocht naar een bijbaan voor tijdens haar promotieonderzoek die toch uitmondde in een parttime advocaatstage. Zij startte deze op de afdeling faillissementsrecht van het kantoor waar zij eerder stage liep. Dit praktische rechtsgebied vormde een mooie combinatie met het theoretische werk van haar proefschrift.
‘inzetten voor mensen die het veel moeilijker hebben dan wij’
Tijdens dit advocaatstagiarschap groeide Komp’s waardering voor het werken als advocaat. Wel lag haar hart bij de mensenrechten, en zo belandde zij in 2017 bij het kantoor dat hier zo bekend om is: Prakken d’Oliveira. Hier kon Komp zich ‘inzetten voor mensen die het veel moeilijker hebben dan wij’. In de praktijk doet Komp dit door middel van procedures in de context van voornamelijk het migratie- en familierecht. De grote paraplu waar echter al haar zaken onder vallen is die van het aansprakelijkheidsrecht. Dit rechtsgebied beperkt zich niet tot slechts het internationaal publiekrecht, maar omvat juist ook het Nederlands en Europees aansprakelijkheidsrecht. Het zijn juist de formeelrechtelijke rechtsgebieden, die tijdens de studie wellicht wat leeg lijken, die hier spijkers met koppen slaan.
Niet de meerderheid, maar de mens
Mensenrechten zijn een van de belangrijkste fundamenten van de rechtsstaat. Binnen een rechtsstatelijke democratie is het namelijk essentieel dat de rechten van minderheden worden gewaarborgd. ‘Een democratie is niet het idee van heerschappij van de meerderheid maar is juist gebaseerd op compromis en de bescherming van minderheden.’ Komp merkt op dat deze rechtsstaat op meerdere manieren aan het wankelen gebracht wordt. Zo ziet zij hoe staten zich niet altijd lijken te houden aan hun eigen regels. Vaak zijn de internationale normen duidelijk geformuleerd door onder andere internationale Gerechtshoven, maar zoeken Staten door middel van ‘geitenpaadjes’ manieren om aansprakelijkheid, en daarmee de normen, te omzeilen. ‘Dat is fundamenteel in strijd met het beginsel van rechtsstatelijkheid’.
‘Die beeldtaal doet eerder denken aan oncontroleerbare natuurverschijnselen dan aan concrete mensenlevens.’
Een andere tendens die de rechtsstatelijkheid van de democratie onder druk zet, is de neiging om menselijke ervaringen te reduceren tot abstracte begrippen. Komp wijst in dit verband op metaforen als ‘een zee aan vluchtelingen’ of ‘een tsunami aan asielzoekers’.
‘Die beeldtaal doet eerder denken aan oncontroleerbare natuurverschijnselen dan aan concrete mensenlevens.’ Zulke metaforen ontnemen het menselijke gezicht aan verhalen over mensen. Hier komt het belang van storytelling naar voren: het vertellen van persoonlijke, invoelbare details die de menselijkheid achter juridische of politieke kwesties zichtbaar maken. Zowel binnen als buiten de rechtszaal is dit van betekenis. Globalere abstracte principes van rechtvaardigheid zijn belangrijk, maar, zo benadrukt Komp, ‘we mogen nooit uit het oog verliezen dat het in de kern om mensen gaat’. Verder blijft het volgens Komp in de politiek belangrijk om te focussen op de daadwerkelijke problemen, en niet op een zondebok. Dat hierbij beslissingen worden gemaakt op basis van daadwerkelijke feiten, en niet op basis van eventueel plausibel klinkende, maar regelmatig onjuist zijnde aannames, is essentieel.
Invulling geven aan democratische kernwaarden
Komp’s doel van het inzetten voor mensen in moeilijkheden heeft vanzelfsprekend een groot raakvlak met de sociale advocatuur. ‘De sociale advocatuur houdt zich bezig met situaties die voor echte mensen echt belangrijk zijn.’ Volgens Komp is dit vakgebied dan ook perfect voor studenten die ‘het echt leuk vinden om mensen rechtstreeks te helpen’. Echter benadrukt Komp dat ook diegenen die niet voor de sociale advocatuur kiezen kwetsbaren van de samenleving kunnen helpen. ‘In ieder bedrijf kan men zich afvragen hoe zij daar een steentje kunnen bijdragen’.
‘Als je andere mensen hoort die over vluchtelingen of migranten praten op een wijze dat je denkt “hallo, dat zijn wel mensen”, zeg dat. ’
Wanneer mensen denken dat zij, bij wijze van compartimentalisatie, alleen in bepaalde situaties of omgevingen zich hard kunnen maken voor de rechten van minderheden, ontstaat gevaar. Deze democratische plicht kan niet simpelweg aan of uit worden gezet. Iedereen kan dus in alle levenssituaties een steentje bijdragen aan een betere wereld waarin mensenrechten worden gerespecteerd. ‘Dat begint bij een aardig persoon zijn’ maar strekt ook tot gesprekken op de borrel. Immers, zoals Komp hierboven eerder heeft aangekaart, kunnen alleen al de woorden die gebruikt worden om minderheden te beschrijven de rechtsstaat doen wankelen. ‘Als je andere mensen hoort die over vluchtelingen of migranten op een wijze praten dat je denkt “hallo, dat zijn wel mensen”, zeg dat.
