In het nieuws, op scholen en gewoonweg in de buurt kun je er niet omheen: de voortdurende gesprekken over de genocide die plaatsvindt in Palestina. Waar het grootschalige geweld misschien eerst als een ver-van-je-bed-show werd beschouwd, is het middels protesten en discussies nu een zichtbaar thema in Nederland. Zo riep de Britse rapgroep Bob Vylan op 13 september de leus ‘’Death to the IDF’’ tijdens hun optreden in de Paradiso in Amsterdam. Ook moedigde ze hun juichende toeschouwers aan om zionisten en fascisten te zoeken op straat en hen te bevechten. Daarnaast noemde zij de recent vermoorde Charlie Kirk ‘’a piece of shit’’. Deze gebeurtenis schoot in het verkeerde keelgat bij het Centraal Joods Overleg (CJO). Vervolgens spande de organisatie een kort geding aan om het andere optreden van de rapgroep tegen te houden in Nijmegen. Dit geeft stof tot denken: hoever mag vrijheid van meningsuiting gaan? En in hoeverre mag de fundamentele vrijheid in deze context beperkt worden?
Waar stopt vrijheid, waar begint gevaar?
Het CJO stelde dat de uitspraken van de Britse rapgroep de Joodse gemeenschap in gevaar brengt. De advocaten van Doornroosje, poppodium in Nijmegen, betoogden dat het vooraf verbieden van het optreden neerkomt op censuur. De kern van dit conflict wordt zichtbaar in artikel 13 van het EU-Handvest en artikel 7 van de Grondwet. artikel 13 stelt dat de kunsten en het wetenschappelijk onderzoek vrij zijn. artikel 7, waar artikel 13 onder valt, waarborgt de vrijheid van meningsuiting en het verbod op censuur. Toch houdt dat niet in dat alles zomaar is toegestaan. Het Wetboek van Strafrecht bevat bepalingen die het aanzetten tot discriminatie, haat of geweld verbieden, evenals het opruien tot geweld en tot het plegen van strafbare feiten. Juist hier wringt het: zijn de leuzen van Bob Vylan een legitieme vorm van de artistieke vrijheid of zijn ze toch in strijd met het Wetboek van Strafrecht?
Van het podium naar de rechtszaal
Het CJO kwalificeerde de woorden van de rapgroep als opruiend. De Hoge Raad gaf in 2020 een juridisch kader waarin wordt uitgelegd wanneer er sprake is van opruiing: het delict vereist dat de opruier opzet heeft op het laten plegen van een strafbaar feit. Daarnaast dient er altijd naar de omstandigheden van het geval gekeken te worden: de context, de kennelijke bedoeling, de plaats en de gelegenheid van de uitspraak zijn van belang. Het is ook relevant dat het strafbare feit rechtstreeks is aangeduid. Een herkenbare omschrijving van het feit waartoe wordt opgeruid volstaat.
In het kort geding was de rechter duidelijk: hij stelde de advocaten van Doornroosje in het gelijk en gaf aan dat het optreden wel mocht plaatsvinden. In zijn nog volgende redenatie zou de rechter kunnen betogen dat het CJO de woorden in context moet plaatsen. Hun uitspraak ‘’Find them and fight them on the streets’’ hoeft niet te verwijzen naar het fysiek bevechten van fascisten op straat, maar kan worden opgevat als een oproep tot protest. Evenzo kan de uitspraak ‘’Death to the IDF’’ betekenen dat Bob Vylan wil dat de IDF, het Israelische leger, zich terugtrekt uit Gaza. Bovendien gaat het hier om een gevoelige politieke kwestie waar mensen een mening over hebben en welke zij mogen uitspreken. Deze controversiële meningen mogen ook schuren, aldus een advocaat van Doornroosje.
Balanceren tussen rechten
Al met al blijft de grens tussen vrijheid van meningsuiting en opruiing van geweld een lastig punt binnen het recht. De rechter dient hierbij continu een afweging te maken tussen het beschermen van fundamentele rechten en het beschermen van de samenleving. De zaak heeft een zware politieke lading, dus gemakkelijk is het niet. Daarnaast spelen maatschappelijke spanningen altijd een rol en veranderen ze voortdurend, waardoor de afweging van de rechter altijd dynamisch en onderwerp van debat blijft. Toch is de vrijheid van meningsuiting een kernwaarde binnen het recht. Zullen we telkens naar de omstandigheden van het geval blijven kijken en is de burger hier voldoende mee beschermd? De toekomst zal het ons leren.
