Onderhand is een lockdown de status quo en maandenlang hebben mensen daar vrede mee gehad. De laatste maanden was de pijp echter leeg voor een deel van de Nederlanders. Er werd gedemonstreerd tegen de lockdown, het gesloten blijven van vele winkels en horeca, maar bovenal tegen de avondklok. De autoriteiten grepen daarop in, door demonstraties te verbieden en hardhandig op te treden. Alleen, mag de overheid zomaar een demonstratie verbieden? Wanneer mag snelrecht worden toegepast? En, is dit geen inbreuk op recht van vrijheid van meningsuiting?
Suck my avondklok
De laatste weken van januari waren op zijn zachtst gezegd grillig. In veel grote steden, zoals Rotterdam, Eindhoven, Den Haag en Amsterdam, waren er meerdere demonstraties tegen de lockdown en het instellen en handhaven van de avondklok. Een deel van de mensen was vreedzaam, maar de rest was gefocust op andere dingen. Winkels plunderen, auto’s opblazen; er werd zelfs een corona teststraat in de fik gezet. De politie greep hierbij natuurlijk in, maar werd meermaals aangevallen. Er waren teveel mensen op de been, waardoor de verspreiding van het virus en verstoring van de openbare orde niet meer tegen kon worden gegaan. Een gevaarlijke situatie dus. In Amsterdam was er een week na de eerste demonstraties, weer een demonstratie gepland. Echter werd hiervoor door burgemeester Halsema geen toestemming verleend en in kort geding bleef dat zo. Halsema kondigde, toen de demonstratie toch doorging, een noodbevel en noodverordening af.
Noodbevelen in een notendop
Burgemeesters hebben op basis van artikel 175 en 176 van de Gemeentewet het recht om een noodbevel en een noodverordening af te kondigen. Het noodbevel houdt in dat wanneer er een dusdanig gevaarlijke situatie zich voordoet, de burgemeester bevoegd is alle bevelen te geven ter handhaving van die situatie. Er mag zelfs van een deel van de Grondwet worden afgeweken op dat moment. Let wel, dit moet een situatie zijn die onverwacht en in korte tijd is ontstaan. Een noodverordening kan om dezelfde redenen worden afgegeven, maar moet van tevoren bekend worden gemaakt. Dit is als het ware een tijdelijke wet. De burgemeester mag hierbij het recht op demonstraties inperken en daarmee indirect ook de vrijheid van meningsuiting.
In Amsterdam was er door Halsema zoals eerder gezegd geen toestemming voor een demonstratie gegeven, als die op het Museumplein zou zijn. Wat zij dus deed, was een alternatief aanbieden: het Westerpark. Hier zouden de betogers met 500 man mogen demonstreren. Op deze plek zouden ze namelijk de verspreiding van het virus zoveel mogelijk kunnen inperken en zouden ze de toestroom van mensen makkelijker kunnen controleren. De betogers wilden hier geen gebruik van maken, want dit was een te kleine groep mensen. De demonstratie werd vanuit hen dan ook afgeblazen. Echter stonden er op het Museumplein die dag ruim 2000 mensen, ondanks het annuleren. Hier greep de politie dus in, op basis van een noodbevel. Een week later, toen deze situatie zich weer voordeed, grepen ze in op basis van zowel een noodbevel als een noodverordening. Honderden mensen werden hierdoor opgepakt. Onder andere rellen, geweld tegen politie en vuurwerk waren gronden hiervoor.
‘Wie is down voor rwina in Goes?’
Er zijn veel mensen opgepakt voor het rellen, maar ook het oproepen tot rellen wordt nu gecontroleerd. De politie probeert agenten vrij te maken om de social media kanalen te monitoren, maar heeft hier vaak niet de mankracht voor. Onlangs stonden er wel vier mannen uit Goes terecht voor het doorsturen van een bericht waarin stond: ‘wie is down voor rwina in Goes?’. Volgens de rechter was dit genoeg opruiing om ze voor veertien dagen cel en zestig uur taakstraf te veroordelen. Deze veroordeling kwam zeer snel, mogelijk gemaakt door het snelrecht. Het snelrecht is een grote troef van de overheid en wordt bij grote evenementen als oud en nieuw, koningsdag en voetbalwedstrijden al vaak gebruikt. Het snelrecht betekent dat een verdachte zeer snel wordt berecht. Iemand die na inverzekeringstelling in bewaring zit, staat binnen zeventien dagen voor de rechter. Ook kennen we het supersnelrecht, hier is de termijn drie tot zes dagen. Snelrecht kan wel alleen worden toegepast als het overduidelijk is dat de verdachte strafbaar is. Als drie agenten worden aangevallen door een persoon, die zij gemakkelijk kunnen identificeren of ter plekke oppakken, is het zeer evident en toepasbaar. Maar als een verdachte bijvoorbeeld een mondkapje, capuchon of bivakmuts op heeft, kan het vaak niet gebruikt worden. Dan geldt het gewone recht weer.
Het recht verspelen
De combinatie van noodbevelen, noodverordeningen en snelrecht lijken af te stevenen op een flinke beperking van het recht op demonstraties en daardoor deels ons recht op de vrijheid van meningsuiting. Demonstreren bestaat namelijk grotendeels uit een recht op vrijheid van meningsuiting. Heiligt het doel de middelen en is het oké als we een deel van onze grondrechten inleveren? Op het antwoord op deze vraag zullen we helaas moeten wachten. Als het aan vreedzame betogers in Amsterdam ligt, worden hun rechten op demonstratie en vrijheid van meningsuiting afgenomen door de rellende betogers. Indirect wordt er dan voor hen bepaald of deze grondrechten hen toekomen.
De komende weken gaan we zien hoe snel het vaccineren gaat en hoelang de avondklok nog in stand blijft, maar de lockdown is er in ieder geval nog even. Of men daar nog over gaat demonstreren is een retorische vraag.
